ÇOCUKLARDA SORUMLULUK VE ÖZ DENETİM

SORUMLULUK NEDİR?

 

 

 

Ø  Sorumluluk; erken çocukluk döneminden başlayarak, çocuğun yaşına, cinsiyetine ve gelişim düzeyine uygun olarak görevlerini yerine getirmesidir.

 

 

 

Ø  Anne-baba ve eğitimciler olarak çocuklarımıza kazandırmak istediğimiz özelliklerden biri de SORUMLULUKTUR.

 

 

 

 

 

Ø  Sorumluluk, zorlamayla oluşturulamaz. Anne-babaların büyük bir bölümü, çocuğa evde günlük işlerin kolay olanlarının yaptırılmasıyla onun sorumluluk duygusu kazanacağını sanmaktadırlar. Halbuki İki buçuk yaşından başlayarak, döke saça da olsa çocuğun çorbasını kendi başına içmesine fırsat vermek, oyuncaklarını toplamasını beklemek, kendi odasında kendi yatağında yatmasına ortam hazırlamak, yaşına ve cinsiyetine göre sofra hazırlığı veya araba temizliği gibi konularda onun yardımını beklemek “sorumluluk” konusunda çocuğu cesaretlendirici ve destekleyici bir ortam sağlar. Böyle bir ortam, çocuğun kendi kendisine yetmesine ve yönetmesine fırsat vereceğinden onun kendine olan güvenini de artıracaktır.

 

 

 

ÇOCUKLARDA SORUMLULUK DUYGUSUNUN GELİŞMESİNİ ENGELLEYEN HATALI ANNE-BABA TUTUMLARI

 

Aşırı Koruyucu Tutum : Çocukta; kendine güvensiz, bağımlı kişilik geliştirebilir.

 

Otoriter Tutum : Çocukta; çekingen, kendine güvensiz, pasif ya da saldırgan, aşırı

 

tepkili, öfkeli kişilik davranışlar geliştirebilir.

 

Gevşek Tutum: Çocukta; şımarık, kural tanımayan kişilik oluşturabilir.

 

Tutarsız Tutum: Çocukta; kurallara uymakta zorluk çeken, dengesiz tutarsız kişilik geliştirebilir.

 

Yetkinci Tutum(Aşırı beklentili, mükemmeliyetçi) : Benlik saygısı az, kendine güvensiz,

 

duyarsız veya aşırı hırslı, isyankar, sosyal ilişkilerde zorlanan kişilik geliştirebilir

 

 

ÇOCUKLARDA SORUMLULUK DUYGUSUNUN GELİŞİMİNDE İSTENEN

 

ANNE-BABA TUTUMLAR

 

Demokratik Tutum

 

Çocuklarına demokratik tutumla yaklaşan anne-babalar;

 

• Ev içinde kuralları açıkça belirtir. Kuralların oluşumunda bireyler katılım bulunur.

 

• Çocuğun tepkilerini ve duygularını ifade etmesine fırsat verir.

 

• Belirtilen sınırlılıklar içinde çocuğa söz hakkı tanır.

 

• Çocuğa koşulsuz bir sevgiyle yaklaşır.

 

• Çocuğa hak ve özgürlüklerinin sınırlarını öğretir.

 

 

 

İlkokul dönemi çocukları için bazı sorumluluklar:

 

• Kendi odasını toplamak

 

• Kendi ödevlerinin takibini yapmak

 

• Verilen ödev ve görevlerini kendisine söylenmesine gerek kalmadan yerine getirmek

 

• Yatağını toplamak

 

• Çantasını hazırlamak

 

• Kirli giysilerini çamaşır sepetine koymak

 

• Sofrayı kurmak-kaldırmak

 

• Kendisi için basit yemekler hazırlamak

 

• Kendi odasını ve yatağını toplamak

 

• Kendi çamaşırlarını katlamak

 

• Evin temizliğinde iş bölümü yapmak

 

• Yemeklerin hazırlanmasına yardım etmek

 

• Bulaşıkları yıkamak-makineye yerleştirmek

 

• Ev için basit alış-verişlerde yardımcı olmak

 

• Evcil hayvanı var ise bakımını üstlenmek

 

• Üzüldüğü veya kızdığı zaman anne babadan ya da arkadaşlarından konu hakkında konuşmayı talep etmek

 

• Ailesi ya da arkadaşları ile problem yaşadığında problemin ve doğurduğu sonuçların sorumluluğunu üstüne almak ve çözüm yolları aramak

 

 

 

 

 

ÇOCUĞA SORUMLULUK DUYGUSU KAZANDIRIRKEN ANNE VE BABALAR NELERE DİKKAT ETMELİDİRLER?

 

ÇOCUĞUNUZU TANIYIN:

 

Öncelikle çocuğa, yaşına ve fiziksel gelişimine uygun sorumluluklar verilmelidir. Çocuğunuz, hazırbulunuşluğunun olmadığı bir görevi başaramadığında yetersizlik duygusu ile karşı karşıya kalır. Bu da motivasyonunun düşmesi öz güven problemi yaşamasına neden olur.

 

MODEL OLUN:

 

Çocuklar gözlemleyerek her yaptığınızı kopyalama eğiliminde olurlar. Bu nedenle çocuklarınızdan sergilemelerini beklediğiniz her davranış için onlara olumlu modeller olarak  yol gösterme noktasında sorumluluk sahibi olmanız çok önemlidir.

 

BAZEN DOLAYLI ANLATIMI KULLANIN:

 

Akşam yemeği için yardıma isteksiz olan çocuğunuza “Masaya bardakları koymak senin görevin ya da sorumluluğun” demek yerine “Bak bakalım bu masada neler eksik? Tabağın yanında olması gereken şeyleri fark ettin mi?  Masaya yerleştirir misin?”denilebilir.

 

ELEŞTİRMEYİN, RENCİDE ETMEYİN:

 

Sorumluluklarını yerine getirmeyen çocuklara “Tembel, sorumsuz, bebek, işe yaramaz” gibi ifadeler kullanılmamalıdır. Sorumluluğunu yerine getirmeyen çocuğa “Belli ki bugün bunlar senin için zordu. Olabilir. Bazı günler zor gelebilir. Ama yarın bunların hepsini yaparak, yapabildiğini bize göstereceksin.” denilebilir.

 

 

 

ARANIZDA GÖREV DAĞILIMI YAPIN/SEÇENEKLER SUNUN:

Tıpkı yetişkinler gibi çocuklar için de çok dağınık bir odayı toplamak zor gelebilir. Bu durumlarda odasını toplamak çocuğun sorumluluğu olsa da ona yardımcı olunmalıdır. “Oyuncaklarınla epey eğlenceli oyunlar oynamışsın. Eşyalar ve oyuncaklar dağılmış. Ama görevleri paylaşırsak hemen toplayabiliriz. Şimdi ben süper gücümü kullanıp yerdeki legoları toplayacağım,  sen de süper gücünü kullanarak neleri toplamaya başlamak istersin?’’ diyerek seçenek sunabilirsiniz. Dağınıklık toplandığı zaman da çocuğunuzu ve kendinizi tebrik edecek ifadeler kullanmayı unutmamak gerekir.

 

 KÜÇÜK SORUMLULUKLAR İLE SOSYAL HAYATA HAZIRLANMASININ SAĞLAYIN:

Küçük yaşlarda başlayan sorumluluk duygusu hem çocukların kendilerine güven duymasına katkıda bulunur hem de otokontrol gelişimini destekler ve ilerleyen zamanlarda sosyal yaşama adaptasyon için olumlu katkılar sağlar. Örneğin; küçük yaşlarda odasını toplamanın anlamını kavrayan çocuk, sokağa çöp atmaması gerektiğinde bunun nedenini daha kolay kavrayarak bu davranışı özümseyip sergileyecektir.

 

DOĞRU ZAMANI KOLLAYIN:

Çocuğunuza sorumluluklarını hatırlatırken o anda çocuğunuzun bunu yapmaya hazır olduğundan emin olunmalıdır. Oyun saatlerinde sorumlulukların hatırlatılması bu davranışları kazanmasını geciktirecektir. Bu nedenle kendisinin kontrolünü üsleneceği çizelgelerinin olması işe yarayacaktır. Unutmayın ki çocuklar somut verilerden hoşlanırlar.

 

YÜREKLENDİRİN:

Eğer çocuğunuzun kendisine ait sadece bir sorumluluğu yerine getirmesi (Kirli kıyafetlerini kirli sepetine koymak, dişlerini fırçalamak, tişörtünü çıkarmak, ayakkabısını giymek gibi daha önceden tek başına yapmayı çok kez başarmış olduğu bir davranış) söz konusu olduğunda “Tek başına yapabilirsin, bunu daha önce de başarı ile yapmıştın, sana güveniyorum.” gibi cümleler kullanabilirsiniz.

 

 

 

Kaynak: http://www.gkv.k12.tr/ilkokul/rehberlik/cocuklarda_sorumluluk_bilinci_olusturmak.pdf , http://www.ekin.k12.tr/dosya/empati14.pdf